آموزش زبان ترکی آذربایجانی، درس دهم قواعد (صرف فعل ایمک (2))

در درس نهم با فعل » ایمک imək » به طور مختصر آشنا شدیم و نحوه ی صرف آن با ضمایر شخصی را آموختیم. در این درس می خواهیم با نحوه ی اضافه شدن این فعل به انتهای هر کلمه (یعنی صرف آن برای هر کلمه) آشنا شویم.

1-  اگر آخرین حرف صدادار (واکه) کلمه ای به  واکه آهنگ بالا ختم شود، یعنی به ( فتحه ə ، کسره e ، او ü ، اؤ ö ، ای کشیده i ) ختم شود، حرف صدادار پسوند ( فعل ایمک) هم باید جز واکه های آهنگ بالا باشد

مثال:

من موعللیمم Mən müəlliməm  : من معلمم.

آخرین حرف صدادار (واکه)  کلمه ی » موعللیم müəllim » به معنای معلم، » ای کشیده i » است که واکه ی آهنگ بالاست. طبق قانونی که در بالا ذکر شد، حرف صدادار ِ پسوند (فعل ایمک ) هم باید از واکه های آهنگ بالا باشد. پس  حرف صدادار ِ صدادار پسوند برای اول شخص مفرد در اینجا، باید » فتحه Ə » باشد.

موعللیم + َم = موعللیمم ( ای کشیده — فتحه)  (müəllim + əm = müəlliməm (i — ə

مثال:

سن گؤزل سن Sən gözəl sən : تو زیبا هستی

آخرین حرف صدادار (واکه) کلمه ی » گؤزل gözəl » به معنای زیبا و قشنگ، » فتحه ə » است. طبق قانونی که در بالا ذکر شد، حرف صدادار ِ پسوند (فعل ایمک ) هم باید از واکه های آهنگ بالا باشد. پس  حرف صدادار ِ  پسوند برای دوم شخص مفرد در اینجا، باید » فتحه Ə » باشد.

گؤز َ ل + س َن = گؤزلسن، گؤزل سن ( فتحه — فتحه)    (gözəl + sən = gözəlsən (ə — ə

صرف فعل ایمک برای 6 شخص:

من موعللیمم Mən müəlliməm : من معلم هستم

سن موعللیم سن Sən müəllimsən : تو معلم هستی

اُ موعللیم دیر O müəllimdir : او معلم است

بیز موعللیمیک Biz müəllimik : ما معلم هستیم

سیز موعللیم سینیز Siz müəllimsiniz : شما معلم هستید

اُونلار موعللیم دیر(لر) (Onlar müəllimdir (lar : آنها معلم هستند

به هماهنگی آخرین حرف صدادار کلمه و حرف صدادار پسوند توجه کنید که هر دو جز واکه های آهنگ بالا می باشند.

2- اگر آخرین حرف صدادار (واکه) کلمه ای به » آ a » و» ای کوتاه ı » ختم شود، صرف آن به وسیله ی فعل ایمک به صورت زیر خواهد بود:

من آدامام Mən adamam : من آدم هستم

سن آدام سان Sən adamsan : تو آدم هستی

او آدام دیر O adamdır : او آدم است

بیز آدامیق Biz adamıq : ما آدم هستیم

سیز آدامسینیز Siz adamsınız : شما آدم هستید

اونلار آدام دیرلار Onlar adamdırlar : آنها آدم هستند

آخرین حرف صدادار کلمه ی » آدام adam » به معنی آدم، » آ a » است.

در اول شخص مفرد باید از » ام  am » استفاده کرد ( و نه از » َم  əm «) – در دوم شخص مفرد باید از » سان san » استفاده کرد ( و نه از » سن sən «) – در سوم شخص مفرد باید از » دیر dır » (با ای ِ کوتاه ı ) استفاده کرد ( و نه از » دیر dir » ( با ای کشیده i ) ( به تفاوت نقطه در ای کشیده و ای کوتاه در خط لاتین توجه کنید :  İ i ، Iı ))

در اول شخص جمع باید از » ایق ıq » استفاده کرد ( و نه از»  ایک ik » ( ایق، ای ِ کوتاه دارد ı )) – در دوم شخص جمع باید از  » سینیز sınız » با » ای کوتاه ı » استفاده کرد ( و نه از » سینیز siniz » که » ای  کشیده i  » دارد) –  در سوم شخص جمع باید از » دیرلار dırlar » استفاده کرد ( و نه از دیرلر dirlər )

هر دو قانون بالا کاملا از قانون هماهنگی کوچک تبعیت می کنند و صداها باید کاملا همگن سازی شوند.

برای درک بیشتر این مطلب و کمک به تفهیم بیشتر آن به چند مثال می پردازیم. توجه کنید بهترین راه یادگیری این مبحث این است که کلمه و پسوندش باید به هم بیاییند، یعنی همگون باشد، یک صدا باشند

یعنی:

سن آناسان Sən anasan : تو مادری……. آناسن غلط است

من موعللیمم Mən müəlliməm : من معلمم ….. موعللیمام غلط است

سن طلبه سن Sən tələbəsən : تو دانش آموز هستی…… طلبه سان غلط است

سن آتاسان Sən atasan : تو پدر هستی ……. آتاسن غلط است

سن یاخچی سان Sən yaxçı san : تو خوب هستی …….. یاخچی سن غلط است

این درس از درس های سخت یادگیری زبان ترکی آذربایجانی است، اما پس از آنکه این درس ملکه ی ذهن شما شود، یادگیری بقیه درس ها آسان تر خواهد شد. یادتان باشد ترکی آذربایجانی، زبانی است که در آن پسوند باید همگون با حرف صدادار آخر کلمه باشد.

یک نکته برای ساده تر شدن فهم دو قانون بالا:

ضمیر متصل فاعلی برای اول شخص مفرد در زبان ترکی آذربایجانی، شامل دو واج است که یکی از آنها همواره ثابت است (حرف  » م m » ) و دیگری حرف صدادار آن است که تغییر می کند و اگر آخرین حرف صدادار کلمه ی قبلی جز حروف صدادار آهنگ بالا باشد، حرف صدادار ِ ضمیر » فتحه ə » خواهد بود ( من موعللیمم mən müəlliməm ) و اگر آخرین حرف صدادار کلمه قبلی » آ a » یا » ای کوتاه ı » باشد، بازهم » م m » ثابت، اما حرف صدادار ضمیر » آ a » خواهد بود ( من آدامام mən adamam )

در دوم شخص مفرد » س s » و » ن n » ثابت بوده و طبق دو قانونی که در بالا گفته شد، حرف صدادار ضمیر » فتحه ə » یا  » آ a » خواهد بود: » سَن sən »  یا   » سان san » ( موعللیم سَن müəllim sən ، آدام سان adam san )

در سوم شخص مفرد » د d » و » ر r » ثابت بوده و حرف صدادار باز هم طبق قوانینی که در بالا گفته شد، متغیر خواهد بود و » ای کوتاه ı » یا » ای کشیده i » خواهد بود (در نوشتار آن در خط عربی مرسوم تفاوتی وجود ندارد، اما در خط لاتین یک نقطه تفاوت دارند) ( موعللیم دیر müəllim dir ، آدام دیر adam dır )

البته این درس در اینجا تمام نشده، و یک مبحث دیگر نیز دارد که در درس یازدهم ارائه خواهد شد.

هرگونه سوال و اشکال خود را ,با ما مطرح کنید . در اولین فرصت پاسخ شما را خواهیم داد./ هرنهَ سوال یا اشکالیزی, بیزینَن مطرح الیون. ایلک فرصتدَه سیزهَ جواب ورروخ.

طبق قانونی که در بالا ذکر شد، حرف صدادار ِ پسوند (فعل ایمک ) هم باید از واکه های آهنگ بالا باشد

آموزش زبان ترکی آذربایجانی، درس دوم قواعد (واکه‌های آهنگ پایین، واکه‌های آهنگ بالا)

زبان ترکی آذربایجانی 9 واکه ( حرف صدادار) دارد که عبارتند از : A Ə E İ I O Ö U Ü  و با الفبای عربی: آ  اَ  ائـ  ایـ  ایـ   اُ  اؤ  او  او. زبان فارسی 6 واکه دارد که عبارتند از: اَ  اِ  اُ  آ  او  ای

حروف صدادار (واکه‌ها) نقش مهمی را در زبان ترکی آذربایجانی بازی می کنند و تقریبا 40% از ساختمان و ترکیب این زبان را تشکیل می دهند. حروف صدادار در این زبان، به 2 گروه تقسیم می شوند که فراگیری آنها از مهم ترین بخش های یادگیری زبان ترکی آذربایجانی است. در حقیقت پسوند های افعال و کلمات در این زبان، وابسته به حروف صدادارِ کلمه یا فعلی است که قرار است صرف شود و یا پسوند بگیرد. این خصلت باعث می شود ترکی زبان آهنگینی باشد.

واکه‌ها (حروف صدادار) به 2 گروهِ : ‌واکه‌های آهنگ پایین، و واکه‌های آهنگ بالا تقسیم می شوند.

1- واکه‌های آهنگ پایین، واکه هایی هستند که صدایی نرم و در عین حال صدایی بم دارند و عبارتند از:

آ   A  –  اُ  O –  او U  –  ای I

مثال:

آل al : بگیر

اُل (اول) ol  : بشو

اوچ uç : بپر

ایشیق ışıq : روشن

2- واکه های آهنگ بالا، واکه هایی هستند که صدایشان تیز و یا نازک است و به عبارتی آهنگ بالایی دارند و عبارتند از:

اَ (فتحه)  Ə  –  ائـ (کسره) E  – ای İ –  اؤ  Ö  – او Ü

مثال:

اَت ət : گوشت

ائشیت eşit : گوش کن

ایشلَه işlə : کار کن

اؤپ öp : ببوس

گول gül : بخند (فعل امر)، گُل

در درس های بعدی با اهمیت بالای واکه ها آشنا خواهیم شد.